Zrodlo: DHV Info 175
Tekst i zdjecia: Lucian Haas
Wolne tlumaczenie: Leslaw Chrusciel - dedykuje tlumaczenie artykulu zawsze bardzo mi zyczliwym i pomocnym polskim paralotniarzom
Zdradliwy foehn polnocny
Latanie na poludniowej stronie Alp rowniez narazone jest na niebezpieczenstwa zwiazane z foehn (rodzaj halnego- przypisek tlumacza). Jednak polnocny foehn ma swoj specyficzny charakter. Dlaczego powinnismy sie strzegolnie strzec przed polnocnym foehn?
Dzien jak z bajki w Watles – Vinschgau: Slonce sie smieje, zadnej chmurki na niebie. Kierunek wiatru na startowisku pasuje a na ladowisku choragiew lagodnie lapoce w wietrze dolinowym. Start udany ale 200 m przed zboczem tragedia nabiera swojego biegu. Nagle zrywa czasze paralotniowa do tylu, jedna strona sie podwija by zaraz znowu sie rozwinac. Vario pipa raz przerywajac raz tonem stalym w ferworze turbulencji. Pilot wklada caly swoj wysilek i umiejetnosci by zapanowac nad glajtem. 20 min trawa hustawka w gore i na dol by daleko za ladowiskiem wyladowac na lace bez usczerbka na zdrowiu. Ostatnie chwile to lot do tylu. Nastapila zmiana kierunku wiatru. Wieje teraz ostro z polnocy od Reschenpass. Teraz widac feohn.
„Przy lekkim wietrze polnocnym mozna tu robic najlepsze loty” zdradzal lokalny pilot dzien wczesniej. 10 K z NNW na 3000m byly prognozowane. Przy tym da sie latac i wedlug podrecznikow nie jest to foehn. Praktyka pokazala jednak cos innego o czym przekonal sie pilot nie doznajac uszczerbku na zdrowiu ale najadajac sie niezle strachu.
Jesli jest mowa o foehn i zwiazanych z nim niebezpieczenstwami to wiekszosc pilotow mysli o silnym, z poludnia, poprzez glowna gran Alp wiejacym wietrze wyczarowujacym lenticularis, rotory i turbulencje. Jednak ten foehn, ktory gwaltownie wpada w doliny moze rowniez poprzez glowne pasmo Alp wiac w odwrotnym kierunku. Foen polnocy powinien rowniez zagoscic w pamieci meteorologicznej kazdego pilota. Gdyz w praktyce moze on byc jeszcze bardziej zdradliwy niz znany wszystkim foen poludniowy.
Najczesciej foen polnocny powstaje na tyle obszaru nizowego, ktory przez Alpy przesuwa sie na wschod. Nad Francja komando przejmuje nastepujacy wyz. Na swoim wschodnim boku sciaga on polarne powietrze, ktore z reguly jest bardzo zimne. Ono pietrzy sie na polnocnej stronie Alp. Tam panuja geste chmury, moze padac deszcz lub snieg. Przeplywajace poprzez szczyty na poludniowe zbocza zimne powietrze opadajac ociepla sie o 1° C na 100m i szybko wysycha. Z powodu panujacej duzej roznicy temperatur na polnocnej i poludniowej czesci Alp naplywajace masy powietrza – inaczej niz przy foenie poludniowym- na dalekich odlegosciach sa ciagle jeszcze zimniejsze zarowno od powietrza w dolinach poludniowych Alp jak i od nagrzanych przez slonce okolicznych mas powietrza. Efekt ten sprawia, ze polnocny foehn jest szczegolnie zdradliwy i niebezpieczny! Gdyz ten zimny strumien powietrza wlewa sie doslownie jak rwacy strumien po zboczach do dolin. Inaczej niz foehn poludniowy foen polnocny zdecydownie szybciej dociera do nizszych partii dolin szerzac tam „spustoszenia”. Poprzez ciasny przekroj dolin wiatr ten jeszcze bardziej przyspiesza. Tak wiec moze sie zdarzyc, ze na poludniowej czesci Alp przy umiarkowanym wietrze polnocnym mozna spokojnie wystartowac i polatac. Tam u gory jest jeszcze strefa bezpieczna. Dopiero w trakcie ladowania robi sie niebezpiecznie, gdy nagle w poblizu ziemi wlatuje sie w warstwe foehn. Na pierwszy rzut oka latanie termiczne na poludniowej czesci Alp przy lekkim polnocnym foehn jest bardzo kuszace. Wiele, strzegolnie dalekich przelotow odbywalo sie w takich warunkach. Wplywajace zimnie powietrze podnosi na duzych przestrzeniach lokalne masy powietrza, powoduje duze roznicy temperatur.
Nosi wszedzie nawet jak powstajace kominy sa silne i turbulentne. Biada temu kto w leci w wiatr dolinowy, ktorego kierunk wiania zmienil feohn lub tez dostanie sie na zawietrzna przelatujac nad nizszymi granimi oplywanymi przez foehn.
Zimne powietrze polnocne i duzo slonca sa zrodlem strzegolnie turbuletnej termiki.
Polnocny foen przyczynia sie do wielu wypadkow! Strzegolnie rejony polozone w poblizu glownego pasma Alp i lezacych tam dolin jak Puster, Eisack, Vischgau, Tessin, Moell, Wipp, Ahrn. Niepolecane jest latanie w tych warunkach w dolinie Thurn lub okolicach Speikboden albo Watles. Troche odmienne warunki panuja w dolinach oddalonych od glownego pasma Alp, ktore czasami sa chronione dodatkowymi lancuchami gor. Przykladem takim jest Greifenburg w ktorym lata sie przy slabym wietrze polnocnym. Jednak zawsze istnieje ryzyko, ze zimne powietrze przeleje sie przez szczyty i wpadnie do dolin. I jesli ktos z ambicjami przelotowymi opusci doline Drautal chroniona przez lancuch Kreuzeck moze byc niemile zaskoczony. Podczas takich dni rowniez tam przy doskonalej widocznosci bezpieczniej jest zdecydowac sie na wedrowke gorska.
Wielka sztuka jest odczytanie z prognozy pogody niebezpieczenstwa zwiazanego sie z polnocnym foehn. Istnieje kilka parametrow, ktore powinno sie miec na oku. Z grubsza trzeba miec na uwadze roznice w cisnieniu powietrza po stronie poludniowej i polnocnej Alp. Czym ona wieksza tym wieksze prawdopodobienstwo wystapienia zjawiska foenu. ..... Jednak nie tylko sama roznica cisnienia przyczynia sie do ryzyka. Decydujacymi sa rowniez roznice temperatur mas powietrza na polnocy i na poludniu. Czym wieksze sa roznice temperatur tym bardziej nalezy przemyslec o zrezygnowaniu w tym dniu z latania. Punktami odnosnymi sa tutaj wybrane stacje meterologiczne dostarczajace porownawcze dane temperaturowe. Rzut spojrzenia na karty modelowe temperatury pogody przy cisnieniu 850hPa co odpowiada wysokosci okolo 1500m. Last but not least pilot powinien miec na oku mape wiatrow dla 700hPa( -3000 M MSL) Powyzej 10K nalezy w poblizu glownego alpejskiego pasma zachowac ostroznosc –nawet jak sie startuje i lata w nizszych partiach. Termika w takich dniach jest porwista. Zimny i predki strumien powietrza oplywajac dolem kominy staje sie na ich krawedziach strzegolnie turbuletny
Zmierzone wartosci stacji pogodowej w Comprovasco w Tessin pokazuja typowe zjawisko polnocnego foehn. Juz wczesnie rano rosnie predkosc wiatru w kierunku ujsc dolin. Jesli istnieje inversja to moze to zjawisko byc lekko opoznione. Kto jest juz w powietrzu bedzie mial problemy przy ladowaniu
Typowy uklad polnocnego foehn. Po przejsciu nizu z frontem zimnym napiera od zachodu wyz. Biale izobary formuja typowe foehn-kolano nad Alpami. Zielono-niebieskie zafarbowanie wskazuje na zimne powietrze w wysokich warstwach. To wywoluje labilne, bardzo termiczne warunki
Prognoza temperatury na wysokosci 1500m
Czym wieksza roznicy temperatur na polnocnej i poludniowej stronie Alp tym predzej polnocny foehn wtargnie daleko do poludniowych dolin.